โคกหนองนาโมเดล เป็นวิธีจัดการบริหารน้ำอย่างยั่งยืนบนพื้นที่ของตนเอง เริ่มต้นด้วยการขุดหนอง เพื่อเก็บกักน้ำไว้ใช้ในยามแล้ง โดยจะขุดแบบฟรีฟอร์ม ให้มีส่วนโค้ง ส่วนเว้า เลียนแบบธรรมชาติ ความลึกของหนองควรลึกมากกว่า 3.65 เมตร ตามองค์ความรู้ที่ในหลวงทรงพระราชทานไว้ว่า ในแต่ละวัน น้ำจะระเหยไป 1 ซม. เพราะฉะนั้น หากเราขุดบ่อลึกมากกว่า 3.65 เมตร หากในปีนั่นฝนทิ้งช่วง เราก็จะยังมีน้ำใช้อยู่นั่นเอง
โคกหนองนาโมเดล
การขุดหนอง จะต้องขุดเป็นขั้น หรือเป็นตะพัก เพื่อให้แสงส่องถึงพื้นหนองบางส่วน ช่วยให้พืชน้ำเจริญเติบโต เป็นที่อาศัยของแพลงตอนพืช และเป็นแหล่งอาหารของสัตว์น้ำ ดินจากการขุดหนอง นำมาถมเป็นโคก บนโคกทำเป็นที่อยู่อาศัย เลี้ยงสัตว์ ปลูกป่า 3 อย่างประโยชน์ 4 อย่าง นั่นก็คือ ไม้กิน ไม้ใช้สอย ไม้เพื่อสร้างที่อยู่อาศัย ซึ่งจะให้ประโยชน์คือ พอกิน พอใช้ พออยู่ และ พอร่มเย็น ต้นไม้ที่ปลูกมีทั้งหมด 5 ระดับ ได้แก่ ไม้สูง ไม้กลาง ไม้เตี้ย ไม้เรี่ยดิน และพืชหัว เพื่อรักษาความชุ่มชื้นในดิน การเก็บกักน้ำอีกวิธีหนึ่งคือ ขุดคลองไส้ไก่ให้ทั่วพื้นที่ ขุดให้คดเคี้ยวเพื่อใช้เป็นทางน้ำบนดิน ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นโดยไม่ต้องวางท่อหรือสปริงเกอร์ อาจมีการสร้างฝายชะลอน้ำกั้นเพื่อลดความเร็วการไหลของน้ำ ปลูกหญ้าแฝกรอบหนองและคลองไส้ไก่ ปั้นหัวคันนาให้มีความสูงอย่างน้อย 1 เมตร บนคันนากว้าง 1 เมตร ฐานกว้าง 2 เมตร ปลูกพืชผักบนคันนาโดยรอบ ทั้งพืชผักสวนครัว พืชสมุนไพร จนกลายเป็น หัวคันนาทองคำ ประโยชน์ของการปั้นหัวคันนาสูงคือ สามารถกักเก็บน้ำไว้ปลูกข้าว และยังเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำชนิดต่างๆ
การประยุคการทำเกษตรทฤษฏีใหม่ สู่การทำ โคกหนองนา นั่น เกษตรกรต้องสำรวจที่ดินของตัวเองก่อน ว่าอยู่ในที่ที่ตื้น ลึกขนาดไหน ปริมาณน้ำฝนที่ตกลงแต่ละปีเท่าไหร่ พื้นที่โดยรอบมีอะไรบ้าง ลมพัดทางไหน แสงขึ้นทางไหน ทิศเป็นอย่างไร ต้องศึกษาภูิประเทศ ดิน น้ำ ลม ไฟ ในพื้นที่ของเราก่อน และที่สำคัญ ตัวเองชอบอะไร ชอบแบบไหน ซึ่งต้องอยู่ภายใต้การบริหารจัดการน้ำบนพื้นที่ ปริมาณน้ำเท่าไหร่ ต้องเก็บยังไงถึงจะคุ้มค่ามากที่สุด เป็นต้น
