นางนพมาศ ท้าวศรีจุฬาลักษณ์
นางนพมาศเป็นธิดาของพราหมณ์โชตรัตน์กับนางเรวดี ในสมัยสมเด็จพระร่วงเจ้าแห่งกรุงสุโขทัย มีความสามารถในการร้อยมาลัย แกะสลักผักผลไม้เป็นรูปต่าง ๆ เช่น นกยูง หงส์และสัตว์สวยงามอื่น ๆ สติปัญญาดี หน้าตางดงาม พร้อมด้วยรูปสมบัติ ปัญญาสมบัติ และทรัพย์สมบัติ เป็นผู้ริเริ่มทำกระทงบูชาสำหรับวันลอยกระทง
พระเพื่อนพี่แพงน้องสองสมร
พระธิดาของท้าวพิชัยพิษณุกร มีพี่เลี้ยง 2 คน คือ นางรื่นกับนางโรย “สองกัลยาลักษณาเลิศล้ำในต่ำใต้ทรงโฉมประโลมละลานใจ” พระเพื่อนพระแพง เป็นผู้ที่บูชาและหลงใหลในความรักอย่างไม่มีเหตุผล แม้รู้ว่า พระลอมีพระมเหสีอยู่แล้ว ก็ใฝ่ฝันที่จะได้พระลอมาเป็นคู่เชยชม จนทำให้ถึงแก่ชีวิตในที่สุด ตัวละครในเรื่องนี้ประพฤติตนเป็นแบบอย่างที่ไม่เหมาะสม เพราะขัดต่อศีลธรรมประเพณี ผิดผัวผิดเมีย
อุษาเทวดาอุ้มสม
นางอุษาธิดาท้าวกรุงพาณ แห่งกรุงโศณิตปุระ นางอุษาไม่ใช่ลูกแท้ ๆ ของท้าวกรุงพาณ แต่นางถือกำเนิดในดอกบัว ข้างอาศรมฤาษีทุรวาส เจ้ากรุงพาณขอไปเลี้ยงไว้ในปราสาทของตนและรักนางมาก นางอุษาเดิมเป็นชายาของพระอินทร์ เป็นตัวละครที่หลงกระทำผิดเพราะการกระทำของผู้อื่น ทำให้หลงผิดคิดคลั่งไคล้ชายหนุ่มที่มีภรรยาอยู่แล้ว แต่ในที่สุดอาจจะเป็นกรรมแต่ปางก่อนทำให้นางอุษาได้อยู่ครองคู่กัน เพราะเทวดาอุ้มสมนั่นเอง
พินทุมดีมเหสีท้าวสมุทรโฆษ
พระธิดาท้าวสีหนรคุปต์แห่งรมยนคร มีความงามเป็นเลิศ นางพินทุมดี เป็นตัวละครอีกตัวหนึ่งที่แหวกม่านประเพณี คือเสียตัวก่อนที่จะมีการอภิเษกสมรส แต่นางพินทุมดี ก็เป็นหญิงที่มีความรักความผูกพันธ์ต่อสามีอันเป็นที่รักมิเสื่อมคลาย นางพินทุมดี เป็นคนที่มีใจเมตตากรุณา เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ตั้งโรงทานช่วยเหลือคนยากไร้ รู้จักช่วยเหลือและตอบแทนบุญคุณคนที่เคยช่วยเหลือตน
มโนราห์กินนรี
ธิดาองค์เล็กของท้าวทุมราชผู้เป็นพระยากินนร มโนราห์มีพี่สาวหกองค์ ล้วนหน้าตาสวยงามเหมือนกันมาก นางมโนราห์เป็นตัวละครที่มีเสน่ห์ ถึงแม้จะเป็นกินนรี แต่มโนราห์ก็สามารถทำให้ตัวเองเป็นที่รักของบิดามารดา พี่น้อง รวมถึง พระสุธนซึ่งเป็นพระสวามีด้วย
นางมโนราห์ เป็นผู้มีความอดทน เฉลียวฉลาด สังเกตจากการที่นางหนีไปที่เขาไกรลาส ยังได้คิดไตร่ตรองหาวิธีการที่จะทำให้พระสวามีตามไปให้ได้ เพื่อพิสูจน์และยืนยันความรักที่ทั้งสองมีต่อกัน
เตียวเสี้ยนสาวงามล่มเมือง
เตียวเสี้ยนเป็นสาวงามในเรื่องสามก๊ก เป็นบุตรีบุญธรรมของอ้องอุ้น บ้านเมืองเกิดจลาจลเนื่องเพราะขันทีมีอำนาจ เตียวเสี้ยนต้องการตอบแทนพระคุณของบิดาบุญธรรม จึงร่วมมือกันคิดอุบายปราบคนชั่ว เตียวเสี้ยน มีชื่อในประวัติศาสตร์ว่า เป็นผู้อุทิศตนช่วยกำจัดผู้คิดมิชอบต่อบ้านเมือง มีสำนวนจีนเรียกว่า “นางงามล่มเมือง”
สีดาลักษมีอวตาร
สีดา คือ พระลักษมี ชายาพระนารายณ์อวตาร (แบ่งภาค) นางสีดาเป็นตัวละครที่งดงามมาก นางสีดา เป็นตัวละครที่อาภัพตั้งแต่กำเนิด ถูกพิพากษาชีวิตตั้งแต่เกิดโดยที่ยังไม่มีความผิด มีความเป็นกุลสตรี รักเดียวใจเดียวซื่อสัตย์ต่อสามีคือพระราม มีความเมตตากรุณาต่อข้าทาสบริวาร ทั้งมนุษย์ ยักษ์และวานร
บุษบาอุณากรรณ
ระเด่นบุษบา เป็นธิดาท้าวดาหา คู่หมั้นของอิเหนาหรือระเด่นมนตรี โอรสกรุงกุเรปัน
ระเด่นบุษบาเป็นตัวละครที่อาภัพ เนื่องจากหมั้นกับอิเหนาตั้งแต่ยังไม่เห็นหน้าค่าตา นางเกือบจะตกเป็นชายาของชายอื่นตั้งหลายคนด้วยความที่อิเหนาเป็นคนเจ้าชู้และก็ไปมีหญิงอื่นมากมาย นางเป็นผู้ที่มีความเข้มแข็ง ใจคอหนักแน่น ไม่ยอมใครหรือเชื่ออะไรง่าย ๆ
พิมพิลาไลยวันทองสองใจ
พิมพิลาไลย เป็นลูกสาวของพันศรโยธาและนางศรีประจัน เมืองสุพรรณบุรีรูปร่างสะสวย “ผมสลวยสวยขำงามเงา จึงชื่อเจ้าว่าพิมพิลาไลย” เป็นคนทันสมัยแต่งตัวสวยงามมาก “ผ้าทิพย์ขลิบริมทับทิมทอง สอดส่องซับในสไบเขียว” ขยันหมั่นเพียร เรียนรู้งานบ้าน งานเย็บปักถักร้อยจนเชี่ยวชาญ ต่อมาป่วยบ่อยมากจึงเปลี่ยนชื่อเป็นวันทองเพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์ วันทองเป็นตัวละครที่อาภัพนักในเรื่องของความรัก จนทำให้ใคร ๆ คิดว่า เป็นหญิง สองใจ เพราะตัวเธอไม่มีทางเลือกและตกกระไดพลอยโจน นางวันทองถูกกล่าวหาว่าเป็นหญิงสองใจ จริงหรือ…..
ละเวงวัณฬามหาเสน่ห์
ธิดาเจ้ากรุงลงกามีความเข้มแข็งเพราะนางต้องครองบัลลังก์ตั้งแต่อายุ 16 ปี มีบาทหลวงคอยเป็นที่ปรึกษาและคอยชักจูงไปในทางที่ไม่ดี นางละเวงเป็นตัวละครที่อาจขาดคุณธรรม จริยธรรม ใช้ความงามหลอกล่อหรือกระทำผิดทำร้ายผู้อื่น นางต้องตกอยู่ในวังวนของไสยศาสตร์ ด้วยการทำเสน่ห์ให้คนหลงและมาช่วยเหลือนาง บั้นปลายนางละเวง สำนึกรู้ผิดชอบชั่วดี ออกบวชในที่สุด
เงือกน้อยมารดาสุดสาคร
นางเงือกสาวงามผู้มีร่างกายรูปร่างท่อนบนเป็นคน มีหางเป็นปลา มีสามีเป็นมนุษย์อยู่ในน้ำมีความรักอันบริสุทธิ์ รักต่างภพคือ กับพระอภัยมณี ซึ่งเป็นคน มีเรื่องเล่าว่า ชอบฉุดมนุษย์ผู้ชายไปเป็นสามี ชอบขึ้นมานั่งบนโขดหินหวีผมด้วยหวีและกระจกทองคำ มีพยานรัก คือ สุดสาคร เป็นตัวละครที่อาภัพ ทั้งลูกและสามีต้องจากไป
จันท์สุดานางผมหอม
ธิดาท้าวพรหมจักรแห่งจันทรนคร รูปงาม ยังมีผมหอมอีกด้วย เคราะห์กรรมทำให้บ้านเมืองเกิดอาเพศ พลัดพรากกับบิดา นางจันทร์สุดาเป็นคนหูเบา หลงเชื่อคำยุยงของคนอื่น
ทำให้พระสวามีต้องตาย แต่นางก็เป็นคนที่มีความซื่อสัตย์ต่อสามี รักเดียวใจเดียว
ตะเภาแก้วตะเภาทอง
นางตะเภาแก้ว ตะเภาทองเป็นพี่น้องกัน บิดาเป็นชาวเมืองพิจิตร เกิดเคราะห์กรรม ทำให้ถูกจระเข้มาคาบเอาไปเป็นชายา ไกรทองช่วยมาได้ และได้เป็นเมียทั้งสองคน ตะเภาทองเป็นหญิงสองใจ ตกเป็นเมียจระเข้แล้ว ยังตกเป็นเมียของไกรทองอีก ตะเภาทองและตะเภาแก้วเป็นตัวละครที่มีความหึงหวงเพราะไกรทองเป็นหนุ่มเจ้าชู้
ยอพระกลิ่นนางงามในปล้องไผ่
ยอพระกลิ่น เป็นธิดาพระอินทร์กับนางเกศนี ยอพระกลิ่น ตอนเกิดมามีกลิ่นหอมติดตัว พระอินทร์เลยตั้งชื่อให้ว่า “ยอพระกลิ่น”ยอพระกลิ่นอาภัพนัก เนื่องจากเป็นลูกของนางมนุษย์ไม่สามารถขึ้นไปอยู่บนสวรรค์ได้พระอินทร์จึงให้อยู่ในปล้องไผ่ จนพบกับเนื้อคู่ ยอพระกลิ่น เป็นตัวละครที่มีความเมตตากรุณา รู้จักให้อภัย ไม่เจ็บแค้นกับผู้ที่เคยทำร้ายตน
ลำหับเงาะป่าเลอโฉม
ลำหับ สาวชาวเผ่าซาไก อาศัยอยู่ในป่า รูปร่างเล็ก ผมหยิก ผิวดำ ล่าสัตว์ด้วยการเป่าบอเลา คือ กระบอกไม้ไผ่ ที่มีกระสุนหรือลูกดอกที่เรียก“บิลา” ในภาษาซาไก ลำหับเป็นสาวที่หนุ่มเงาะหลายคนหมายปอง ลำหับ จำใจรับรักกับชายที่ไม่ใช่คู่หมั้นเพราะกฏเกณฑ์ของขนบธรรมเนียมประเพณี ที่ใครถูกเนื้อต้องตัวก่อนคนนั้นก็คือสามี ลำหับเงาะสาว เป็นนางเอกที่ยึดถือประเพณี แม้จะเป็นเงาะป่า ผมหยิก ตัวเล็ก มีชีวิตอยู่ด้วยการล่าสัตว์ แต่ก็มีใจมั่นคงเด็ดเดี่ยว
ทมยันตีผู้มีความอดทน
นางทมยันตี ธิดาท้าวภีมะแห่งนครวิทรรภ นางทมยันตีมีความงามเป็นเลิศ นางทมยันตีเป็นตัวละครที่มีความซื่อสัตย์และอดทน มีความรักต่อพระสวามีเป็นอย่างมาก แม้จะตกระกำลำบากก็ไม่เคยปริปากบ่น จนในที่สุดนางก็ได้พบกับสามีที่พลัดพรากจากกันนานปีและได้ครองคู่กันด้วยความสุข
จากที่ได้ศึกษานางในวรรณคดีข้างต้นนั้น ปรากฏว่า นางในวรรณคดีแต่ละนางมีพฤติกรรมและลักษณะนิสัยใจคอแตกต่างกันออกไปตามเรื่องราวและเหตุการณ์ในแต่ละเรื่อง ซึ่งถือเป็นวิสัยปกติของมนุษย์ที่มีทั้ง รัก โลภ โกรธ หลง ซึ่งทำให้เราได้รับข้อคิดและนำไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันต่อไป
กระท้อนลอยแก้ว| ชุดชั้นกุลสตรี| ชุดชั้นในวาโก้